The truth, the whole truth and nothing but the truth

Het lijkt zo eenvoudig: de waarheid, het is wat het is. Toch blijkt het al een onderwerp van discussie te zijn sinds eeuwen. Plato, onder andere, vond er al wat van. Hij vond dat waarheid niet iets te maken zou kunnen hebben met de feitelijke wereld zoals de mens die ziet.

De wereld is immers sterk aan verandering onderhevig, daarmee zou de waarheid ook veranderlijk moeten zijn. Zijn leerling Aristoteles heeft een stevige definitie neergelegd: “Waar is, van iets dat zo is, te zeggen dat het zo is, en van iets dat niet zo is, te zeggen dat het niet zo is.”

Er zijn diverse theorieën die betrekking hebben op waarheid. Twee er van wil ik er even uitlichten.

>>  Wil je ervaren wat waarheid vanuit een ander perspectief met jou en met verandering doet? Kom dan naar ons Logistica op 29 november!  <<

Twee theorieën over de waarheid

“Waar is voor hem dat waarover de gemeenschap van wetenschappers het uiteindelijk eens zullen zijn.”  (Charles Sanders Peirce) en de constructivistische theorie van waarheid: “waarheid is iets dat niet los van de mens en zijn cultuur bepaald kan worden, maar er juist afhankelijk van is.”

Hoewel er uiteraard gewoon feitelijke waarheden zijn (cirkels zijn altijd rond, anders is het geen cirkel), worden veel waarheden (of werkelijkheden) door mensen of groepen mensen geconstrueerd. Zelfs bij feiten en metingen wordt de uitkomst meestal geïnterpreteerd. Een dergelijke interpretatie is afhankelijk van het eigen denkkader, de mentale modellen. Deze worden gevormd door de context en ervaringen van de persoon.

Veel van wat wij “weten” is wat wij denken dat waar is. En wat wij geloven van de informatie is afhankelijk wie het ons vertelt (de bron) en hoe het aan ons wordt gepresenteerd (het medium, het soort taal, de context) (Stone, 2012). Dit betekent dus (als dit waar is) dat hetgeen wij weten en denken dat waar is, beïnvloed kan worden.

Zodra er belangen in het spel komen, zal er een machtsdynamiek op gang komen. Vrijwel iedereen is daarbij in een positie, en heeft daarmee de beschikking over machtsbronnen, om selectief met informatie om te gaan. Feiten kunnen naar eigen beeld geïnterpreteerd worden.

Bovenstaand plaatje van Michel Szulc Kryzanowski laat zien dat de waarheid verandert naarmate je een ander perspectief kiest. 

Belangrijker wellicht is nog wel de vraag wat er niet gezegd wordt. De persoon die beschikking heeft over informatie kan zelf beslissen wat hij wel, maar vooral ook niet met anderen deelt. Ik denk dat we de voorbeelden uit het recente verleden allemaal wel kennen. Het zogenaamde nep-nieuws heeft invloed gehad op de publieke opinie over diverse politici tijdens verkiezingsperiodes.

Hoe een persoon de werkelijkheid construeert is ook sterk afhankelijk van zijn eigen context en ervaringen. In het sociaal constructivisme wordt de werkelijkheid gebouwd, maar is het ook het bouwwerk waar wij in leven: we zijn object en subject in onze eigen werkelijkheid.

Het bouwen van de werkelijkheid vindt plaats door betekenis te geven aan wat zich voordoet. En deze betekenisproductieprocessen vinden lokaal plaats op betekeniseilanden (Oss & Hek, 2014) of in betekeniswolken (Homan, 2015).

Door betekenis te geven wordt een werkelijkheid geconstrueerd. Elk betekeniseiland vindt wel iets en probeert een ander betekeniseiland te overtuigen, hiermee ontstaat een onderhandelingsspel wiens werkelijkheid het meest waar is.

Vaak wordt het onderhandelingsspel niet herkend en blijven mensen overtuigd van hun eigen waarheid of werkelijkheid. Het proces van betekenisgeving wordt niet onderkend, met het gevolg dat er geen of weinig ruimte is voor een gezonde discussie. Die gezonde discussie, Leike van Oss noemt dit bedoelingengedoe en Thijs Homan gebruikt graag de term ideeënsex, kan weer leiden tot ruimte voor ontwikkeling, verandering en vernieuwende ideeën.

Wat zou het mooi zijn als wij ons beseffen dat de waarheid zoals wij die zien, de werkelijkheid zoals wij die ervaren, er één is die wij zelf hebben gemaakt en dat anderen mogelijk een andere waarheid hebben.

Dat we inzien dat het niet erg is dat er verschillende versies van de waarheid zijn. En dat als wij in gesprek gaan over deze verschillende versies er mogelijk weer een nieuwe versie zal ontstaan.

Het vasthouden aan de eigen werkelijkheid, niet openstaan voor andere betekenissen leidt tot de taaie veranderingsprocessen. Dit vraagt een cultuurverandering, waarbij men, met de managers voorop, zich bewust zal moeten zijn van deze processen en het eigen gedrag daarop aanpassen.

De weg van gezamenlijke betekenis- of waarheid creatie, zal de ontwikkeling van organisatie, teams en individuen versterken en versnellen. Een duurzame verandering van de organisatie heeft daarmee zijn intrede gedaan.

Veranderagenda tijdens Logistica 2017

Harry Jonker geeft tijdens Logistica 2017 de kennissessie “Veranderprocessen sturen en beheersen: Mission impossible! Of niet?” op 29 november om 10:30 uur. Deelnemen aan deze sessie? Registreer je dan voor de beurs via deze link en schrijf je in voor de kennissessie!